Η Αρχέγονη Ορμόνη
Η ωκυτοκίνη παράγεται από τον υποθάλαμο του εγκεφάλου, εκκρίνεται από την υπόφυση, και είναι η κυρίαρχη ορμόνη του τοκετού. Χωρίς αυτήν, ο τοκετός αδυνατεί να εξελιχθεί. Είναι μια αρχέγονη ορμόνη που υπάρχει σε όλα τα θηλαστικά ζώα. Εκτός από τις πολλές και ποικίλες χρησιμότητές της στον τοκετό και τη φροντίδα των νεογέννητων (που θα αναλύσω σε αυτό το κείμενο), η ωκυτοκίνη είναι η ορμόνη που εκκρίνουν οι άντρες και οι γυναίκες την ώρα του οργασμού, όταν αισθάνονται συναισθηματικό δέσιμο με κάποιον φίλο, όταν ερωτεύονται ή ακόμα και όταν τρώνε μαζί σαν οικογένεια. Για αυτό τον λόγο, έχει το ψευδώνυμο: «η Ορμόνη της Αγάπης» και όπως λέει η πολυβραβευμένη μαία, Ina May Gaskin: «Αυτό που βάζει το μωρό μέσα σου, θα το βγάλει κι όλας.» (“What get’s the baby in, gets the baby out.”).
Η ωκυτοκίνη όμως δεν επηρεάζει μόνο το σώμα μας (προκαλώντας τις συσπάσεις της μήτρας στον τοκετό) αλλά αφορά σε μεγάλο βαθμό και στα συναισθήματά μας με πολλούς και διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα, ανοίγει την καρδιά μας και θεμελιώνει τις σχέσεις μας με άλλους ανθρώπους. Μας βοηθάει να δεχτούμε αλλαγές στην ζωή μας και να δεχτούμε νέα πρόσωπα ή καταστάσεις, όπως και να δεθούμε με το νεογέννητο μωρό μας ή να ερωτευτούμε. «Η ωκυτοκίνη είναι το κλειδί του συναισθηματικού μας κόσμου», λέει ο γυναικολόγος υπέρμαχος του φυσικού τοκετού, Michel Odent.
Η ορμόνη που δρα ακριβώς αντίθετα με την ωκυτοκίνη, είναι η αδρεναλίνη.
Η αδρεναλίνη είναι η ορμόνη που διακόπτει την παραγωγή της ωκυτοκίνης για την ασφάλειά μας. Είναι εξαιρετικά χρήσημη σε καταστάσεις όπου το συναίσθημα ίσως μας βάλει σε κίνδυνο. Όπως σε περίπτωσεις που θα πρέπει να πολεμίσουμε, να αμυνθούμε ή να τρέξουμε και να κρυφτούμε για να προστατευτούμε. Αυτοί οι «βιολογικοί νόμοι» αποδεικνύουν επιστημονικά το πόσο σημαντικά είναι τα συναισθήματα μιας μέλλουσας μητέρας όταν πλησιάζει η γέννα, σε όλη την διάρκειά της και στην περίοδο της λοχείας. Αν μια επίτοκος φοβάται ή αισθανθεί απειλή, επόμενο είναι να σταματήσει η έκκριση της ωκυτοκίνης της και να αντικατασταθεί με αδρεναλίνη. Ο τοκετός της θα σταματήσει, ώστε να της δώσει την ευκαιρία να μετακινηθεί σε πιο ασφαλές σημείο για να γεννήσει. Γι’αυτόν τον λόγο, ο φόβος είναι μεγάλο εμπόδιο στην ομαλή πορεία ενός τοκετού. Αυξάνει και τον πόνο και τον κίνδυνο, λόγο της αδρεναλίνης που παράγεται εξ’αιτίας του.
Οι γιατροί και οι μαίες που έχουν πείρα στον φυσιολογικό τοκετό, γνωρίζουν καλά πως η δική τους αδρεναλίνη ή ωκυτοκίνη μεταδίδεται στην επίτοκο, ακριβώς όπως μεταδίδεται σε μια παρέα φίλων που συζητάνε κάτι το ανησυχητικό, ή που τρώνε αγαπημένοι γύρω από το ίδιο τραπέζι. Οι μαίες του φυσικού τοκετού εξασκούνται στο να εκκρίνουν ωκυτοκίνη και οι ίδιες την ώρα που βοηθούν μια γυναίκα να γεννήσει . Είναι βασικός παράγοντας για την επιτυχία τους στο επάγγελμα, σε σύγκριση με μια άπειρη μαία, ακόμα και αν η δεύτερη κάνει ακριβώς τις ίδιες κινήσεις. Έχουν μικρούς, αλλά εξαιρετικά σημαντικούς, κανόνες για να μην διαταράσσυν την παραγωγή της ωκυτοκίνης, όπως για παράδειγμα αποφεύγουν τις πολλές κολπικές εξετάσεις και δεν τις κάνουν ποτέ χωρίς να ρωτήσουν ευγενικά πρώτα την επίτοκο. Είναι άξιο απορίας το ότι ενώ η επιστήμη έχει μελετήσει και αποδείξει την σημαντικότητα της ωκυτοκίνης στην ομαλή εξέληξη του τοκετού, ακόμα και σήμερα πάρα πολλοί γυναικολόγοι και μαίες συμπεριφέρονται σαν να μην έχει την παραμικρή σημασία το πώς αισθάνεται μια γυναίκα όταν γεννάει. Και οι γυναίκες θεωρούν «φυσικό» να φοβούνται τον τοκετό, ενώ θα έπρεπε να φοβούνται τον φόβο.
Δυστυχώς, επικρατεί η άποψη πως ο ορός συνθετικής ωκυτοκίνης δεν έχει καμία διαφορά από την φυσική ωκυτοκίνη που εκκρίνει το σώμα μας.
Οι περισσότερες γυναίκες νομίζουν πως ο ορός είναι ένα υπέροχο βοήθημα, ένα «εληξίριο» επίτευγμα της επιστήμης για την επίσπευση του τοκετού. Όμως η συνθετική ωκυτοκίνη, ενώ επιδρά πολύ δυναμικά στους μύες της μήτρας, δεν διαπερνά το φράγμα του αίματος στον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα να μην επηρεάζει θετικά τα συναισθήματά μας. Όχι μόνο αυτό, αλλά δίνει σήμα στο σώμα μας να σταματήσει εντελώς την παραγωγή της φυσικής ωκυτοκίνης. Δεν υπάρχει ίχνος αγάπης στην συνθετική μορφή της «ορμόνης της αγάπης», αντιθέτως την εμποδίζει. Παράλληλα, αν η γυναίκα έχει άσχημη αντιμετώπιση στο μαιευτήριο, θα παράγει αρκετή αδρεναλίνη να σταματήσει τον τοκετό της, ακόμα και αν την έχουν στον ορό. Μιά εξαιρετικά συνηθισμένη εξέλιξη σε όλα τα νοσοκομεία που χρησιμοποιούν τον ορό για προληπτικούς λόγους, με μία εξήσου συνηθισμένη λύση : την καισαρική τομή.
Με τους τόνους ορού που παίρνουν οι γυναίκες κάθε χρόνο στον τοκετό, σε όλον τον κόσμο (εδώ και δεκαετίες) θα νόμιζε κανείς πως θα ήταν πολύ εύκολο να βρει έρευνες για το πώς μας κάνει ο ορός να αισθανόμαστε. Όμως είναι δυσεύρετες. Μία ανεξάρτητη έρευνα κατέληξε στα εξής: α) 80% των γυναικών νιώθουν πως αυξάνει κατά πολύ τον πόνο του τοκετού και β) η χρήση επισκληρίδιου αναισθησίας αυξάνεται επί δώδεκα φορές, όταν έχει προηγηθεί ορός. Με την επισκληρίδιο αυξάνεται ραγδαία και η χρήση βεντούζας και εμβρυούλκων, όπως και οι πιθανότητες για μεγάλη περινεοτομή ή καισαρική τομή. Στην Ελλάδα, πάρα πολλές γυναίκες πιέζονται να κάνουν πρόκληση τοκετού και αναγκάζονται να υπομείνουν τον πόνο του ορού συνθετικής ωκυτοκίνης για πάρα πολλές ώρες, χωρίς καν την επιλογή της επισκληριδίου αναισθησίας. Από αυτές, λιγότερο από το 50% των πρωτότοκων θα καταφέρει να αποφύγει την καισαρική τομή.
Οι γιατροί που έχουν παρακολουθήσει φυσικούς τοκετούς και τοκετούς με την «υποστήριξη» του ορού, συμφωνούν πως το δεύτερο είναι πολύ πιο επίπονο. Στην πρώτη περίπτωση οι συσπάσεις ξεκινούν απαλά και αυξάνονται σταδιακά, ενώ έχουν μεγάλα διαλείματα. Αντιθέτως, μόλις μπει ο ορός ο πόνος είναι αμέσως έντονος και χωρίς παύσεις για ξεκούραση. Πολλοί γιατροί λένε πως είναι «Βάναυση τιμωρία να βάζεις μια επίτοκο στον ορό ωκυτοκίνης, χωρίς να έχει μπει πρώτα η επισκληρίδιος». (Dr. Moritz, NΥ.NY.).
Με τις φυσικές συσπάσεις λες στον εαυτό σου, « Ένα λεπτό το πολύ θα είναι, θα αντέξω ένα λεπτό » και καταφέρνεις ακόμα και να κοιμηθείς ανάμεσα από τα κύματα. Όμως με τον ορό οι συσπάσεις ακολουθούν η μία την άλλη σχεδόν αμέσως, ακατάπαυστα και με ακανόνιστο ρυθμό, ώστε να δυσκολεύεσαι ακόμα και να αναπνεύσεις. «Αν το πρώτο ήταν μουσική, θα ήταν μια γνώριμη μελωδία που επαναλαμβάνεται, ενώ το δεύτερο κάποιο είδος παλαβής τζάζ!» εξηγεί μία μαία στην δημοσιογράφο του βιβλίου «Pushed», Jennifer Block. Σχεδόν όλοι οι γιατροί καταλαβαίνουν την ανάγκη για την επισκληρίδιο, αν έχει μπει ορός, αλλά οι γυναίκες σπανίως ενημερώνωνται για αυτήν την σχέση μεταξύ των δύο φαρμάκων.
Όμως, τι ακριβώς συμβαίνει μέσα στον αμνιακό σάκο την ώρα που η μήτρα συσπάται από τον ορό;
Η Kathleen R.Simpson είναι μία διάσημη Αμερικανίδα νεογνολόγος που έχει ερευνήσει σε βάθος την χρήση της συνθετικής ωκυτοκίνης. Πιστεύει πως δεν δίνεται αρκετή σημασία στο πόσο αρνητικά επηρεάζεται το μωρό από τον ορό. «Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι μαίες περιμένουν πρώτα να πέσουν οι παλμοί του μωρού πριν χαμηλώσουν ή κλείσουν τον ορό. Συχνά επειδή η μητέρα νιώθει ανακούφιση λόγω της επισκληριδίου, όλοι ξεχνάνε πόσο δυνατά συνεχίζει να πιέζεται το μωρό μέσα στην μήτρα –με ακριβώς την ίδια ένταση, παρά την επισκληρίδιο. Οι μητέρες δεν ενημερώνονται πως ο ορός μπορεί να προκαλέσει δυσκολία στο μωρό να πάρει οξυγόνο.». Στη χειρότερη περίπτωση ο ορός προκαλεί ρήξη μήτρας ή πρόωρη αποκόλληση του πλακούντα (δύο επιπλοκές που με ευκολία καταλήγουν με τον θάνατο του βρέφους). Μια πρόσφατη έρευνα του ACOG (American College of Gynecology) έδειξε πως για το 43% των μηνύσεων σε γιατρούς για νευρολογικές βλάβες σε νεογέννητα, ευθυνόταν ο ορός ωκυτοκίνης.
Η χρήση του ορού, λοιπόν, είναι ένα σημαντικό ρίσκο, παρόλο που συνήθως δεν κάνει κακό στα μωρά. Τα περισσότερα νεογέννητα είναι τόσο δυνατά και υγιή που αντέχουν σχεδόν τα πάντα. Μάλλον γι’αυτό αγνοούν οι μαιευτήρες τους κινδύνους, συν του ότι κερδίζουν πολλά σε χρόνο και χρήματα με την χρήση του ορού. Λόγω του ότι προκαλεί τόσο συχνά εμβρυακή δυσχέρεια, αυξάνει κατά πολύ τα ποσοστά καισαρικών. Αυτές είναι δυστυχώς αρνητικές συνέπειες μόνο για την μητέρα και το βρέφος (όχι για τον γιατρό). Δύσκολα όμως μπορεί κανείς να προβλέψει ποιό μωρό θα καταλήξει στην μονάδα νεογνών με σοβαρά προβλήματα και ποιό όχι.
Ο Marsden Wagner, νεογνολόγος στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, λέει πως οι βλάβες σε μωρά εξαιτίας της υπερβολικής χρήσης του ορού και άλλων συνθετικών ορμονών δεν καταγράφονται και άρα δεν τις γνωρίζουμε. Ο ίδιος έχει υπάρξει μάρτυρας σε 16 δίκες που σχετίζονταν με την ορμόνη Misoprostol (Cytotec), που εισάγεται στον κόλπο της εγκύου σε μορφή χαπιού για την πρόκληση του τοκετού (προκαλεί διαστολή του τραχήλου και συσπάσεις της μήτρας). Σε τέσσερις από τις δίκες πέθαναν οι μητέρες από αιμορραγία και σε τέσσερις τα βρέφη από ασφυξία. Αυτή η ορμόνη (συνθετική προσταγλανδίνη) συχνά εισάγεται στον κόλπο της εγκύου χωρίς την συγκατάθεση ή την ενημέρωσή της, σε απλή εξέταση στο γραφείο του γυναικολόγου, της ημέρες κοντά στην Π.Η.Τ. Είναι πιο επικίνδυνη από τον ορό γιατί δεν υπάρχει η δυνατότητα να ρυθμιστεί η δόση αφού δωθεί και το αντίδοτο δεν λειτουργεί πάντα όσο γρήγορα χρειάζεται.
Όμως και ο ορός της ωκυτοκίνης είναι πολύ σημαντικός κίνδυνος. Μια μεγάλη Σκανδιναβική έρευνα απέδειξε πως διπλασίασε την πιθανότητα έλλειψης οξυγόνου στο έμβρυο. Στο συνέδριο της UNICEF το 1997 ( στο Birth Without Borders Conference) η Doris Haire είπε στην διάλεξή της πως : « Η κατάσταση για το μωρό είναι σαν να το κρατάς κάτω από το νερό και να το σηκώνεις για μία μόνο ανάσα και μετά πάλι να το βουτάς, αλλά να μην του επιτρέπεις να αναπνέει, ξανά και ξανά, επί ώρες ολόκληρες.» Στο British Medical Journal ο Richard Lilford εξηγεί πως έχει απαγορεύσει την χρήση του ορού στο δικό του νοσοκομείο (Leeds General), υποστηρίζοντας πως αν είχε εφευρεθεί μετά το 1990 δεν θα περνούσε ποτέ τις κλινικές μελέτες.
Η Κα Simpson τονίζει πως δεν ξέρουμε τι επιπτώσεις έχει η «δύσπνοια» που προκαλεί στα έμβρυα ο ορός, παρά μόνο στιις ακραίες περιπτώσεις που η νευρολογική βλάβη φαίνεται από τις πρώτες μέρες ζωής. Και ούτε γνωρίζουμε αν η έλλειψη φυσικής ωκυτοκίνης που προκαλεί ο ορός, έχει αρνητικές επιπτώσεις για το βρέφος (εκτός του ότι δυσκολεύει τον θηλασμό). Για παράδειγμα, στα παιδιά που πάσχουν από αυτισμό, υπάρχει πάντα μία αδυναμία στην παραγωγή ωκυτοκίνης. Μια έρευνα το 2004 στην Αυστραλία έδειξε πως τα αυτιστικά παιδιά έχουν περισσότερο από διπλάσιες πιθανότητες να έχουν γεννηθεί με πρόκληση τοκετού ή καισαρική. Η καισαρική διακόπτει την παραγωγή φυσικής ωκυτικίνης, λόγω του στρες του χειρουργείου και της απομάκρυνσης του βρέφους από την μητέρα. Αν δεν είχε ξεκινήσει ο τοκετός προτού προβούν οι μαιευτήρες σε καισαρική τομή, δεν ξεκίνησε καν η παραγωγή ωκυτοκίνης. Και στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί τα παιδιά με αυτισμό με την αύξηση των προκλήσεων τοκετού, της χρήσης ορού και των καισαρικών. Ίσως να είναι σύμπτωση, ίσως όμως και όχι.
Ενδιαφέρον είναι πως στα περισσότερα θηλαστικά η καισαρική καθιστά αδύνατο τον θηλασμό και συχνά η μητέρα αρνείται εντελώς την φροντίδα των μωρών της. Χωρίς την φυσική ωκυτοκίνη, τα ζώα αρνούνται την μητρότητα. Αυτό κατά κάποιον τρόπο κάνει και πιο τυχερά τα μωρά τους από τα δικά μας, γιατί κανένας κτηνίατρος δεν θα τολμούσε να χορηγήσει ωκυτοκίνη σε ζώο χωρίς ιατρική ανάγκη (πχ. αδράνεια μήτρας). Η φυσική ωκυτοκίνη από την άλλη, δημιουργεί τέτοια συναισθήματα φροντίδας στα θηλαστικά που πολύ συχνά υιοθετούν ορφανά νεογέννητα. Σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμα και άλλων ζώων διαφορετικού είδους. Στα κατοικίδια ζώα (γάτες, σκύλους) ο άνθρωπος που πλησιάζει με ηρεμία και εκκρίνει ωκυτοκίνη είναι καλοδεχούμενος, ενώ οι υπόλοιποι θεωρούνται απειλή. Ακόμα και οι αγαπημένοι ιδιοκτήτες του ζώου που μόλις γέννησε, συχνά αντιμετωπίζονται με επιθετικότητα, ενώ ένας ήρεμος και γλυκός άγνωστος όχι, μόνο και μόνο γιατί εκκρίνει ωκυτοκίνη και ως εκ τούτου δείχνει τον δέοντα σεβασμό για την κατάσταση. Εμείς δεν είμαστε το ίδιο με τις γάτες και τους σκύλους ναι, όμως ΚΑΙ εμείς χρειαζόμαστε σεβασμό στον τοκετό για να μην πάρει κακή πορεία και κινδυνεύσουν τα μικρά μας. Αν τα συναισθήματα είναι άκρως σημαντικά για την εξέλιξη του τοκετού στα “κατώτερα ζώα”, τότε είναι απολύτως λογικό να είναι ακόμα πιο σημαντικά για την καλή εξέληξη του τοκετού των ανθρώπων.
Συνήθως, μελετάμε την κάθε ιατρική παρέμβαση (πρόκληση τοκετού, ορός ωκυτοκίνης, επισκληρίδιος, περινεοτομή κλπ.) ξεχωριστά, ενώ θα έπρεπε να της βλέπουμε σαν «πακέτο» γιατί είναι στενά δεμένες μεταξύ τους.
Μετά τον ορό, συχνά, έρχεται η πρόωρη ρήξη του θηλακίου (το «σπάσιμο των νερών»), ο καρδιοτοκογράφος με την ακινησία του, ο καθετήρας, η επισκληρίδιος. Με την επισκληρίδιο έρχεται η περινεοτομή και πολύ συχνά οι εμβρυούλκοι, ή/και η βεντούζα και αναγκαστικά πολύ μεγαλύτερη περινεοτομή. Οι παρεμβάσεις στον τοκετό οδηγούν σε άλλες παρεμβάσεις στον τοκετό, και ένα χάος από το οποίο το σώμα μας πιθανόν να μην καταφέρει να επανέλθει χωρίς ιατρική υποστήριξη. Η ορολογία που χρησιμοποιείται από τις μαίες του φυσικού τοκετού στις ΗΠΑ, αναφορικά με τις παρεμβασεις στον τοκετό, είναι “cascade of interventions”, δηλαδή «κατολίσθηση παρεμβάσεων», μια τρομακτική εικόνα φυσικής καταστροφής.
Ακόμα και η πλέον αθώα παρέμβαση, η χορήγηση υγρών ενδοβλεβίως για ενυδάτωση, εισάγει ξένο στοιχείο στο σώμα, από αφύσικη δίοδο (δεν μπορείς να κάνεις εμετό το παραπανίσιο υγρό όπως αν το είχες πιεί από το ποτήρι) επηρεάζοντας την εξαιρετικά λεπτή ισορροποία των ορμόνων του τοκετού. Στην χειρότερη περίπτωση προκαλούν δηλητηρίαση του ύδατος και επηρεάζουν την γλυκόζη του αίματός του βρέφους. Βάσει δεκάδων ερευνών του Π.Ο.Υ., δεν υπάρχει κανένας απολύτως ιατρικός λόγος να μην επιτρέπεται στην επίτοκο να πίνει και να τρώει ελεύθερα στον τοκετό και «η ρουτίνα της χορήγησης ενδοφλέβιων υγρών αδιακρίτως πρέπει να εξαλειφθεί από όλα τα μαιευτήρια».
Παρόλο που η μοντέρνα ιατρική έχει καταφέρει να μιμείται την διαστολή του τραχήλου και τις συσπάσεις τις μήτρας με τεχνητές ορμόνες, δεν έχει καταφέρει ούτε να κατανοήσει ούτε να αντιγράψει την αρχή του τοκετού. Η έναρξη του τοκετού είναι μια πολύ προσωπική «ορμονική συζήτηση» μεταξύ της μητέρας και του εμβύου, που οι επιστήμονες ακόμα δεν μπορούν να αποκρυπτογραφήσουν. ΟΜ.Odent μας εξηγεί: «Τώρα πια γνωρίζουμε πως το έμβρυο ξεκινάει την διαδικασία του τοκετού, εκείνο δίνει το σήμα ότι είναι έτοιμο να αναπνεύσει, γιατί είναι ώριμοι οι πνεύμονές του. Όταν προκαλείς τον τοκετό με τεχνητά μέσα, ή όταν κάνεις καισαρική χωρίς να έχει ξεκινήσει ο τοκετός, το μωρό δεν έχει δώσει το ‘OK’. Δεν έχει πει ‘Είμαι έτοιμο, είμαι ώριμο.’ άρα ο κάθε τοκετός από πρόκληση είναι πρόωρος τοκετός.»
Ο ορός συνθετικής ωκυτοκίνης δεν ενδείκνυται για πρόκληση τοκετού (το γράφουν οι οδηγίες ξεκάθαρα) παρ’ όλο που χρησιμοποιείται συχνά για αυτόν τον σκοπό σε συνδιασμό με άλλα φάρμακα και τεχνικές (όπως αποκόλληση των υμένων). Ούτε πρέπει να χρησιμοποιείται αλόγιστα ο ορός, με σκοπό την επίσπευση του τοκετού που “βαίνει καλώς” και έχει φυσιολογική πορεία. Ο ορός συνθετικής ωκυτοκίνης ενδείκνυται για την τονώση της μήτρας σε περίπτωση κόπωσης ή αδράνειας. Όταν δηλαδή η φυσική ωκυτοκίνη δεν επαρκεί. Δεν υπάρχει τρόπος να προβλέψει κανείς στις πρώτες ώρες του τοκετού το αν μια γυναίκα μπορεί ή δεν μπορεί να παράγει αρκετή ωκυτοκίνη για τον τοκετό της. Μπορεί μόνο να την κάνει να νιώσει άνεση και ασφάλεια, ώστε να μην την εμποδίσει (και να μην της προκαλέσει έκκριση αδρεναλίνης).
Ποιες όμως είναι οι διαφορές ανάμεσα στην φυσική ωκυτοκίνη και τη συνθετική στον τοκετό; Πως δρουν ακριβώς;
Με τη φυσική ωκυτοκίνη προκαλούνται διαφορετικές ενέργειες στο σώμα και διαφορετικά συναισθήματα, με βάση τις ανάγκες της συγκεριμένης φάσης του τοκετού. Έχουμε ήδη αναλύσει πως στα πρώτα δύο στάδια του τοκετού, οι φυσικές συσπάσει διαρκούν λίγα δευτερόλεπτα και έχουν μεγάλες παύσεις μεταξύ τους για να ξεκουράζεται το έμβρυο και η μητέρα. Στο 3ο στάδιο οι συσπάσεις είναι απαλές και περνούν συχνά απαρατήρητες, καθώς η μητέρα θηλάζει το μωρό της μαγεμένη. Η συνθετική ωκυτοκίνη όμως, προκαλεί μόνο ένα είδος συσπάσεων: ακανόνιστες βίαιες συσπάσεις, μεγάλης έντασης. Καθώς χορηγείται ξανά στο 3ο στάδιο του τοκετού (για την έξοδο του πλακούντα και για να σταματήσει η αιμοραγία) προκαλεί πολύ έντονο πόνο τοκετού, ακόμα και αφού έχει γεννηθεί το παιδί. Η μητέρα και να θέλει να θηλάσει (αμέσως μετά τον τοκετό) συνήθως δεν μπορεί ακόμα, γιατί : α) είναι κουρασμένο το μωρό από τον ορό ή/και ναρκωμένο από την επισκληρίδιο ή και β) η ίδια δεν παράγει αρκετή φυσική ωκυτοκίνη ακόμα (λόγω του ορού) και έτσι δεν μπορεί ακόμα να βγάλει πρωτόγαλα. Η επαφή «δέρμα με δέρμα» μητέρας και μωρού παρ'όλα αυτά, για την πρώτη ώρα μετά την γέννα, είναι άκρως σημαντική για την μείωση του στρες στο νεογέννητο (και ας μην θηλάζει ακόμα) και για την μείωση του άγχους της μητέρας και θα την βοηθήσει να εκρίνει δική της ωκυτοκίνη πολύ γρήγορα. Αν η μητέρα έχει γεννήσει με φυσικό τρόπο και ρέει ανεμπόδιστα η ωκυτικίνη της, το στήθος της μπορεί να στάζει χρυσές σταγόνες από πρωτόγαλα, προτού ακόμα βγει ο πλακούντας. Το σώμα μας αυξάνει αυτόματα την έκκριση της ωκυτοκίνης με την γέννηση του μωρού και ακόμα περισσότερο με τον θηλασμό, έτσι ώστε ο επίπονος ορός είναι περιττός για τις υγιής μητέρες.
Συναισθηματικά στον φυσικό τοκετό, με την έναρξη των πρώτων συσπάσεων, η ωκυτοκίνη μας προκαλεί μεγάλη ευφορία και χαρά, μια δόση «φυσικού ναρκωτικού» που αφαιρεί κάθε φόβο και τον αντικαθιστά με προσμονή και ενθουσιασμό. Αυτή η ευφορία ελαττώνεται καθώς προχωράει το πρώτο στάδιο του τοκετού και η επίτοκος «σοβαρεύει» κοντά στην ολοκλήρωση του ανοίγματος του τραχήλου. Εκεί, υπάρχει συνήθως και μια παύση των συσπάσεων (ακόμα και 2 ωρών σε κάποιες περιπτώσεις), όπου η επίτοκος κοιμάται ή ξεκουράζεται. Με την έναρξη του 2ου σταδίου (των εξωθήσεων) επαναλαμβάνεται το ίδιο. Μια έντονη δόση του «φυσικού ναρκωτικού» της ωκυτοκίνης, η μεγάλη ευφορία και ο ενθουσιασμός τα οποία σιγά, σιγά φεύγουν για να επιστρέψουν ξανά στην έναρξη του 3ου σταδίου του τοκετού. Σ’αυτό το στάδιο, η ωκυτοκίνη δημιουργεί συσπάσεις που συμβάλλουν στην εξώθηση του πλακούντα, στο κλείσιμο των αγγείων της μήτρας και στην διακοπή της αιμοραγίας. Αυτές οι «φυσικές τονωτικές ενέσεις ωκυτοκίνης» δίνουν μεγάλη αντοχή στον πόνο αλλά και στην πολύωρη δουλειά ενός φυσικού τοκετού. Όπως κουράζεσαι λιγότερο όταν είσαι ευτυχισμένη, έτσι με τον φυσικό τοκετό κουράζεσαι λιγότερο, λόγω της φυσικής ωκυτοκίνης. Σε αντίθεση, ο ορός συνθετικής ωκυτοκίνης προκαλεί μεγάλη κόπωση, περισσότερο πόνο, έντονο φόβο, έκκριση αδρεναλίνης και στρες. Όλα αυτά οδηγούν σε σωματική και ψυχολογική εξάντληση, με αποτέλεσμα η ανάρρωση να διαρκεί αρκετές μέρες ή και εβδομάδες σε πολλές περιπτώσεις.
Η φυσική ωκυτοκίνη ευθύνεται για τις συσπάσεις της μήτρας, από την πρώτη εώς και την τελευταία και δίνει εντολή στην μήτρα να συσπάται διαφορετικά, ανάλογα με πού ακριβώς βρίσκεται το μωρό καθώς κατεβαίνει προς τον έξω κόσμο.
Επειδή η συνθετική ορμόνη προκαλεί μόνο άτακτες συσπάσεις, που έρχονται από κάθε κατεύθυνση, οι επιστήμονες τώρα πια προσπαθούν να καταλάβουν αν είναι ο ορός που ευθύνεται για το ότι κάποιες φορές το βρέφος «ανεβαίνει ψηλά» στη μήτρα, κατά τη διάρκεια του τοκετού. Πάντως, πολλές μαίες πιστεύουν, πως κάτι τέτοιο οφείλεται στο συνδιασμό της ακανόνιστης πίεσης, που δέχονται οι μυς της μήτρας και του φόβου, που βιώνουν η μητέρα και το βρέφος, εξ’αιτίας του πόνου και της ψυχολογικής πίεσης.
Στις εβδομάδες της λοχείας, η μήτρα συσπάται με κάθε θηλασμό (λόγω της ωκυτοκίνης και πάλι) για να μικρύνει και να φτάσει πάλι στο αρχικό της μέγεθος, μέσα σε περίπου 40 ημέρες. Το χρονικό αυτό διάστημα συνήθως είναι αρκετό και για να εδραιωθεί ο θηλασμός. Ίσως να είναι κι αυτός ένας λόγος που τόσο πολλοί λαοί θεωρούν αυτές τις σαράντα ημέρες, μετά την γέννα, ιερές.
Ο θηλασμός είνα ό,τι καλύτερο και για το 3ο στάδιο του τοκετού, καθώς αυξάνει ακόμη περισσότερο την παραγωγή της ωκυτοκίνης. Το γνωρίζουν καλά οι γιατροί που ξεγεννούν δίδυμα και έχουν ένα κοινό μυστικό: βάζουν το πρώτο μωρό να θηλάσει, ώστε να βοηθήσει τη μήτρα να βγάλει πιο εύκολα και γρήγορα το δεύτερο και σε σωστή θέση. Μόνο οι ομαλά και ορθά κατευθυνόμενες συσπάσεις της
φυσικής ωκυτοκίνης μπορούν να το κάνουν αυτό. Οι μαίες που υποστηρήζουν τοκετούς στο σπίτι ενθαρρύνουν πάντα τον θηλασμό στο τρίτο στάδιο του τοκετού, όχι μόνο γιατί ηρεμεί μητέρα και παιδί, αλλά γιατί σταματάει την αιμοραγία.
Στο θηλασμό η «Ορμόνη της Αγάπης» παίζει τριπλό ρόλο.
Πρώτον, είναι η ορμόνη που επιτρέπει στο γάλα να κατέβει και δεύτερον παράγεται ξανά εξ’αιτίας του ίδιου του θηλασμού για να ηρεμεί την μητέρα ώστε να μην βιάζεται να αφήσει το παιδί της για άλλα πράγματα. Τρίτον, συμβάλλει πολύ στο «δέσιμο» μητέρας και παιδιού γιατί φροντίζει να εθίσει και τους δύο στην παρουσία του άλλου (ακριβώς όπως στα ερωτευμένα ζευγαράκια). Ακόμα και η μυρωδιά του μωρού, το άγγιγμά του, η φωνούλα του, η εικόνα του, προκαλούν στη μητέρα μεγάλη έκρηξη ωκυτοκίνης. Αυτός είναι και ο λόγος που πολλές μητέρες αδυνατούν να χρησημοποιήσουν το θήλαστρο. Θα βοηθούσε να σκέφτονται το μωρό τους πρώτα (ή ακόμα καλύτερα να κοιτάζουν την φωτογραφία του, καθώς μυρίζουν ένα ρουχαλάκι του) για να παράγουν ωκυτοκίνη. Κάθε φορά λοιπόν που θηλάζει μία μητέρα παράγει ωκυτοκίνη, που παράγει γάλα, που παράγει ωκυτοκίνη! Είναι τόση ισχυρή αυτή η ορμόνη που με λίγη προσπάθεια, μπορεί μια γυναίκα να θηλάσει ένα μωρό, χωρίς να έχει γεννήσει ποτέ. Αν αυτό δεν είναι μαγεία, δεν ξέρω τι είναι!
Αυτός ο «χορός ωκυτοκίνης» του θηλασμού, προσφέρει μεγάλη αντοχή, ξεκούραση και καλή διάθεση στη μητέρα. Η συχνή σωματική επαφή με την μητέρα δυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα του μωρού (ξεχωριστά από τα θρεπτικά αγαθά του γάλακτος) και η συνεχόμενη στοργή και σωστή φροντίδα το κάνει πολύ πιο ήρεμο και ήσυχο από ένα μωρό που δεν θηλάζει.
Η φυσική ωκυτοκίνη είναι και η «ορμόνη της προστατευτικότητας».
Αυξάνει σε μεγάλο βαθμό την προστατευτικότητα της μητέρας. Είναι ο λόγος που τα ζώα όταν έχουν γεννήσει είναι πιο θαρραλέα και προστατευτικά και ο λόγος που όταν γέννησε μια γνωστή μου, γρύλισσε στην μητέρα της όταν πήγε να της πάρει το μωρό από την αγκαλιά. Αναρωτιέμαι αν το μαθαίνουν αυτό οι γυναικολόγοι στις σπουδές τους και αν μερικοί χρησιμοποιούν τον ορό ωκυτοκίνης για να είμαστε πιο πειθήνιες. Έτσι ώστε να τους έχουμε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη και να μπορεί ο κάθε άγνωστος (πχ. μια οποιαδήποτε μαία του μαιευτηρίου) να πάρει το μωρό μας και να φύγει χωρίς να δημιουργήσουμε προβλήματα. Είναι πολύ ενδιαφέρον το ότι η συνθετική ωκυτοκίνη προκαλεί δουλικότητα και υποταγή, ακόμα και σε άντρες μιας έρευνας που την εισέπνευσαν από την μύτη για τους σκοπούς του πειράματος.
Η φυσική ωκυτοκίνη αντιθέτως προκαλεί εμπιστοσύνη υπό όρους την ώρα του τοκετού και πολύ έντονη προστατευτικότητα και εγγρήγορση μετά από αυτόν. Σκεφτείτε μόνο πόσο προστατευτική είναι η μέση μητέρα, με το μωρό της των τριών ετών. Το παιδί έχει το ανοσοποιητικό να ανταπεξέλθει στα περισσότερα μικρόβια, όπως και την δυνατότητα να επικοινωνήσει την δυσαρέσκειά του (θα ξέρεις ποιος το πόνεσε ακριβώς, πότε, που ΚΑΙ πώς). Το νεογέννητο είναι σαφώς πιο ευάλωτο πλάσμα, όμως η ίδια μητέρα, στο νοσοκομείο δεν ενοχλήθηκε καθόλου όταν το πήραν άγνωστοι και έφυγαν, κάνοντας ποιός ξέρι τι για ώρες ολόκληρες. Αυτή είναι εντελώς αφύσικη συμπεριφορά, ενάντια σε κάθε αίσθημα που προκαλεί η ωκυτοκίνη του σώματός μας, όταν δεν διακόπτεται από εξωτερικούς παράγοντες. Είναι ενάντια σε κάθε κανόνα μητρικής συμπεριφοράς του ζωικού βασιλείου γιατί είναι επικίνδυνη για την επιβίωση. Εύλογα αναρωτιέται κανείς: είναι τόσο ακατώρθωτο πια να εξεταστεί το νεογέννητο στην αγκαλιά της μητέρας του;
Ίσως το πολυτιμότερο δώρο που κάνει η ωκυτοκίνη στο βρέφος να είναι το δέσιμο με την μητέρα με πρωτόγονο και ενστικτώδη τρόπο.
Βοηθάει να μάθει πιο γρήγορα η μαμά να «διαβάζει» το παιδί της και να το φροντίζει αποτελεσματικά πριν ακόμα εκείνο δυσανασχετήσει. Αυτό με την σειρά του διαμορφώνει έναν χαρακτήρα ενήλικου ατόμου με πολύ μεγάλη ενσυναίσθηση για τους συνανθρώπους του και με ταλέντο στο να «διαβάζει» τι χρειάζονται οι άλλοι και πώς αισθάνονται. (Όλες οι επιστημονικές έρευνες που εξηγούν την διαδικασία καλιέργειας της ενσυναίσθησης, αναλύονται στο καταπληκτικό βιβλίο: «Why Love Matters» της S.Gerhardt).
Η γυναίκες που γεννούν με φυσικό τρόπο θεωρούνται πιο συνειδητοποιημένες και αφοσιωμένες στο νεογέννητο, αλλά αυτό δεν είναι συνειδητή απόφαση όσο «παρενέργεια» της πολλής φυσικής ωκυτοκίνης. Και άλλες γυναίκες είναι το ίδιο αφοσιωμένες, ενώ γέννησαν με ορό ή και με καισαρική ακόμα. Ο Θηλασμός τις βοήθησε να ξεπεράσουν την κακή αρχή. Με τον θηλασμό, βρήκαν την κλεμένη τους ωκυτοκίνη.
Ο Michel Odent υποστηρίζει πως ο ορός ωκυτοκίνης επηρεάζει τον μελλοντικό χαρακτήρα του παιδιού. Λέει πως δημουργεί νευρικούς και αγχωτικούς ενήλικες και όσο και να μοιάζει τραβηγμένο, εμένα μου προκαλεί διάφορες σκέψεις και ανησυχίες. Για παράδειγμα: ποιό είναι ακριβώς το αντάλλαγμα για μια πιο γρήγορη γέννα; Νομίζω, πως θα πρέπει να μάθουν οι μαιευτήρες να περιμένουν (ναι, χωρίς να κάνουν τίποτα!) και εμείς οι γυναίκες πως ο γρηγορότερος δρόμος δεν είναι πάντα ούτε ο ασφαλέστερος, ούτε ο πιο ανώδυνος. Θα βοηθήσουμε η μία την άλλη σε αυτό, όπως προστάζει η φύση μας.
Ό,τι έγραψα παραπάνω είναι η «τελευταία λέξη» της επιστήμης. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να απομακρύνεται ένα νεογέννητο μωρό από την μητέρα του, (εκτός βέβαια αν υπάρχει πρόβλημα υγείας) ,γιατί ανοίγει το «Κουτί της Πανδώρας» από όπου ξεπροβάλλουν πολλά προβλήματα και κίνδυνοι. Ο ορός ωκυτοκίνης απομακρύνει το βρέφος από την μητέρα, από πριν ακόμα γεννηθεί, γιατί επεμβαίνει στον ευαίσθητο διάλογο των ορμονών τους.
Δεν εννοούν οι έρευνες πως ο ορός μας κάνει «κακιές μητέρες». Αλλά πως είναι λάθος πρακτική να χρησιμοποιείται αλόγιστα γιατί δυσκολεύει την ήδη δύσκολη δουλειά της μητρότητας και μπορεί να βάλει μητέρα και βρέφος σε κίνδυνο την ώρα του τοκετού.
Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: Η καλύτερη μητέρα που ξέρω γέννησε με καισαρική και τα δύο της αγόρια. Η ιστορία της έχει ως εξής: Νόμιζε πως η Π.Η.Τ. (Πιθανή Ημερομηνία Τοκετού) σημαίνει «Τελική Ημερομηνία Τοκετού». Και έτσι, φρόντισε να έρθουν οι γονείς της στην Αθήνα, από την Αμερική για τον τοκετό της, λίγο πριν μπει στον μήνα της (35-36 εβδομάδες έγκυος). Το εισιτήριο της επιστροφής τους ήταν μια εβδομάδα μετά την Π.Η.Τ. (την 41η εβδομάδα). Όταν δεν είχε γεννήσει ως την 40η εβδομάδα (πράγμα φυσικό και μάλιστα αναμενόμενο για πρωτότοκη) ζήτησε από τον γιατρό της να της κάνει πρόκληση τοκετού για να προλάβουν οι γονείς της το εγγόνι πριν φύγουν. Για μέρες ολόκληρες ταλαιπωρήθηκε και ταλαιπώρησε το αγέννητο μωρό της μέχρι που έπεσαν οι παλμοί του (εμβρυακή δυσχέρεια από τον ορό) και έκανε καισαρική τομή. Πέρασε μια πολύ δύσκολη περίοδο ανάρρωσης και δεν κατάφερε να θηλάσει ποτέ. Παρ’ όλ’ αυτά, έβαλε τα δυνατά της και σύντομα έγινε η καλύτερη μητέρα που γνώριζα και παραμένει η καλύτερη, δώδεκα χρόνια αργότερα και με ένα ακόμα παιδάκι. Πλήρωσε όμως πολύ ακριβά το ότι δεν προετοιμάστηκε για τον τοκετό της καθόλου. Το ξέρω καλά γιατί ήμουν δίπλα της όταν έφυγαν οι γονείς της και ο άντρας της πήγε για δουλειά στο εξωτερικό, λίγες ημέρες μετά το χειρουργείο. Με βοήθησε πολύ αυτή η εμπειρία να μάθω τι να προσέχω.
Η φυσική ωκυτοκίνη δεν μπορεί να σε κάνει καλή μητέρα αν δεν το θέλεις. Ούτε μπορεί ο ορός να σε κάνει «κακή» μητέρα. Αλλά η ωκυτοκίνη είναι το νούμερο ένα καλύτερο δώρο που έχει να δώσει το σώμα μας σε εμάς και στο μωρό μας και τα κάνει ΟΛΑ γύρω από τον τοκετό πολύ πιο εύκολα. Αν υποθέσουμε πως εγώ και η φίλη μου είμαστε το ίδιο αφοσιωμένες μητέρες, πως «φτάσαμε στο ίδιο μέρος» και ας ακολουθήσαμε άλλο δρόμο, ο δικός μου δρόμος ήταν κατηφορικός και ηλιόλουστος, ενώ ο δρόμος της ανηφορικός και γεμάτος λακούβες. Το μωρό μου δεν με γύρεψε ποτέ, ενώ τα δικά της πέρασαν πολύ δύσκολες πρώτες ημέρες (όσο και η ίδια). Η φυσική ωκυτίνη βοηθάει στο να είμαστε καλύτερες μητέρες, ακριβώς όπως κι ένας καλός σύζυγος βοηθάει στο να είμαστε καλύτερες μητέρες. Μπορείς και με απόμακρο, αναίσθητο άντρα να τα καταφέρεις (ή και μόνη σου ακόμα!) αλλά σίγουρα θα είναι πολύ πιο δύσκολο. Και όπως λέει μια πολύ καλή μου φίλη: «Μπορείς να οδηγείς κρατώντας το τιμόνι και με τα πόδια, δεν σημαίνει όμως πως είναι καλή ιδέα!».
Στέλλα Λ. Ματθαίου
ύνδεσμος
Θηλασμού Ελλάδος (